Dla wielu osób wniosek o kredyt to ważna decyzja – często związana z zakupem sprzętu, samochodu, czy ratowaniem domowego budżetu. Jednak równie często kończy się to rozczarowaniem: „Pański wniosek został odrzucony”. Czy można coś z tym zrobić? Dzięki nowym przepisom unijnym – tak. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2225 wprowadza przejrzyste zasady oceny zdolności kredytowej i daje Ci konkretne prawa jako pożyczkobiorcy.
W tym poradniku dowiesz się, co bank sprawdza przed przyznaniem kredytu, co zrobić, jeśli spotkasz się z odmową i jak skorzystać ze swojego prawa do wyjaśnienia i odwołania.
Na czym polega ocena zdolności kredytowej?
Zdolność kredytowa to nic innego jak ocena Twojej realnej możliwości spłaty zobowiązania. Zgodnie z art. 18 dyrektywy 2023/2225, zanim bank (lub inna instytucja pożyczkowa) podpisze z Tobą umowę o kredyt, musi sprawdzić, czy będziesz w stanie go spłacić – i to nie na oko, ale na podstawie konkretnych danych.
Bank powinien wziąć pod uwagę Twoje dochody, wydatki, inne kredyty, zobowiązania, sytuację rodzinną czy zawodową. Może poprosić o dokumenty, takie jak zaświadczenia o zarobkach, wyciągi bankowe albo informacje o majątku. Może też skorzystać z baz danych – np. BIK – żeby sprawdzić Twoją historię kredytową.
Co ważne – bank musi wykazać, że jego ocena była dokładna, proporcjonalna do wysokości i długości kredytu, a także zgodna z przepisami o ochronie danych osobowych (RODO). Ocenie nie można poddać Cię „na skróty” lub tylko na podstawie statystyk.
Masz prawo wiedzieć, dlaczego bank odmówił kredytu
Jeśli Twój wniosek został odrzucony, dyrektywa jasno mówi: masz prawo wiedzieć, dlaczego. Zgodnie z art. 18 ust. 9 dyrektywy 2023/2225, kredytodawca musi niezwłocznie poinformować Cię o przyczynie odmowy. Co więcej – jeśli decyzja zapadła na podstawie danych z baz (np. BIK), bank musi Ci wskazać, z której bazy korzystał i jakie dane zostały wzięte pod uwagę (art. 19 ust. 6 dyrektywy).
Masz również prawo do sprawdzenia tych danych, poprawienia ich, jeśli są błędne, a także do złożenia skargi, jeśli uważasz, że bank niesłusznie Cię oceniono. W Polsce dane z BIK możesz sprawdzić raz na 6 miesięcy za darmo.
Co, jeśli decyzja była zautomatyzowana?
W dobie automatyzacji wiele banków korzysta z algorytmów i systemów scoringowych, które podejmują decyzję bez udziału człowieka. Dyrektywa 2023/2225 (art. 18 ust. 8) daje Ci w takiej sytuacji prawo do:
- zażądania wyjaśnienia, jak działał algorytm i na czym oparto decyzję,
- przedstawienia własnego stanowiska, np. uzupełnienia informacji,
- ponownej oceny przez człowieka, a nie maszynę.
Innymi słowy – nie musisz zgadzać się z decyzją komputera i możesz domagać się, by Twoją sytuację oceniono indywidualnie.
Bank musi działać w Twoim interesie
Nowe przepisy (art. 18 ust. 1 dyrektywy) kładą nacisk na to, że ocena zdolności kredytowej powinna być przeprowadzana w interesie konsumenta. Chodzi o to, by zapobiec sytuacjom, w których ktoś dostaje kredyt, mimo że go nie udźwignie – co prowadzi do spirali zadłużenia.
Dlatego jeśli bank ma wątpliwości co do Twojej sytuacji, powinien Cię chronić przed nadmiernym obciążeniem, a nie kusić „łatwymi ratami” ponad Twoje możliwości.
Zmiana warunków kredytu? Bank znów musi ocenić Twoją sytuację
Jeśli już masz kredyt i chcesz go zwiększyć albo zmienić warunki (np. wydłużyć okres spłaty), bank znowu musi sprawdzić Twoją zdolność kredytową – na nowo i na podstawie aktualnych danych (art. 18 ust. 10 dyrektywy). Nie może więc zgodzić się „na słowo”, ale też nie może wymagać informacji, które nie mają znaczenia dla tej konkretnej zmiany.
Kredyt wspólny – co wtedy?
W przypadku wspólnego wniosku, np. z partnerem lub współmałżonkiem, bank ma obowiązek zbadać wspólną zdolność kredytową (art. 18 ust. 5 dyrektywy). Jeśli więc tylko jedna osoba ma dochody, ale druga nie ma zobowiązań – obie sytuacje zostaną ocenione łącznie.
Czy można się odwołać?
Dyrektywa nie wprowadza formalnej procedury odwoławczej od decyzji kredytodawcy, ale daje Ci kilka mocnych narzędzi:
- prawo do informacji – musisz wiedzieć, co zaważyło na odmowie,
- prawo do wyjaśnień i ponownej oceny – szczególnie przy automatycznych decyzjach,
- możliwość skorzystania z pomocy – bank ma obowiązek poinformować Cię o dostępnych usługach doradczych, jeśli Twoja zdolność została oceniona negatywnie (art. 18 ust. 9 dyrektywy).
Podsumowanie: Masz więcej praw, niż Ci się wydaje
Nowe przepisy unijne zmieniają zasady gry. Jako pożyczkobiorca zyskujesz większą przejrzystość i lepszą ochronę – nie tylko w momencie podpisywania umowy, ale również wtedy, gdy bank odmawia Ci kredytu.
Najważniejsze wnioski dla Ciebie jako konsumenta:
- Bank musi zbadać Twoją sytuację rzetelnie i w Twoim interesie.
- Masz prawo wiedzieć, dlaczego Twój wniosek został odrzucony.
- Możesz żądać wyjaśnień i ludzkiej interwencji przy decyzjach automatycznych.
- Jeśli się nie zgadzasz – nie zostawiaj tego bez reakcji.
Moja rada: Zanim zawnioskujesz o kredyt, sam sprawdź swoją sytuację – dochody, zobowiązania, historię kredytową. A jeśli spotkasz się z odmową – nie bój się pytać „dlaczego?”. To Twoje prawo – korzystaj z niego świadomie.